Kiedyś symbol ciężkiego przemysłu i degradacji środowiska. Dziś – pole doświadczalne czeskiej transformacji energetycznej i społecznej. W Miejskiej Bibliotece w Moście odbyła się ważna debata o przyszłości regionu usteckiego. Spotkanie pokazało, że odchodzenie od węgla to nie tylko wyzwanie, ale też szansa na gospodarczy i wizerunkowy przełom.

Zanim jeszcze uczestnicy zdążyli zająć miejsca przy stolikach w bibliotece, atmosfera była wyczuwalnie inna niż zazwyczaj przy tematach klimatycznych. Nie było ani moralizatorstwa, ani sporu o „czy”, lecz konkretna rozmowa o „jak”. A chodziło o rzeczy najważniejsze: przyszłość regionu usteckiego, transformację lokalnego przemysłu oraz rolę technologii i edukacji w budowaniu nowej tożsamości Mostu i okolic.

Zgoda co do diagnozy: dekarbonizacja to konieczność

Dyskusję otworzył Kamil Čermák, dyrektor generalny ČEZ ESCO – jednej z kluczowych firm zajmujących się efektywnością energetyczną. – W czeskiej debacie temat dekarbonizacji zbyt często sprowadza się do zakazu silników spalinowych, a przecież chodzi o coś znacznie szerszego – mówił. – Mówimy o modernizacji budynków, wzroście efektywności w przemyśle, inwestycjach w energetykę odnawialną. To realne działania, które mogą zmniejszyć emisje i zwiększyć konkurencyjność firm.

Čermák przypomniał, że jeszcze niedawno w regionie wydobywano 100 mln ton węgla rocznie. Dziś to zaledwie 8 mln – i liczba ta nadal spada. – Węgiel przestaje być tematem centralnym. Musimy jednak być szczerzy: gaz ziemny przez najbliższe 15–20 lat będzie paliwem przejściowym, bez którego transformacja się nie uda – podkreślił.

Strategia ponad polityką: przemysł, samorządy i uczelnie razem przy stole

W dwóch panelach dyskusyjnych wzięli udział przedstawiciele firm, samorządów i uczelni. Wśród nich m.in. Martin Růžička z ORLEN Unipetrol, Jan Brázda z PwC, burmistrz Kadaně Jan Losenický i dyrektorka Sojuszu na rzecz Przyszłości bez Emisji Jana Morávková.

– Jeśli chcemy mówić o sprawiedliwej transformacji, potrzebujemy przede wszystkim stabilnych ram prawnych i długofalowej strategii państwa – zaznaczył Brázda z PwC. – Czas przestać traktować Zielony Ład jak obciążenie. To nie jest projekt wyłącznie o elektromobilności – ta stanowi zaledwie 7% jego celów. Reszta to właśnie energooszczędność, odnawialne źródła, obieg zamknięty. Dobrym przykładem są inwestycje wokół Jeziora Most, zrealizowane m.in. z funduszy unijnych.

Martin Růžička mówił z kolei o konkretach. – Jeden z ostatnich przetargów, w którym startowaliśmy, uzależniał udział od naszego śladu węglowego. Nie spełniliśmy kryteriów. Dlatego rozwijamy OZE i planujemy wykorzystanie surowców alternatywnych, ale to pozwoli nam jedynie utrzymać produkcję. Szansą jest gospodarka obiegu zamkniętego, szczególnie w kontekście tworzyw sztucznych – mówił dyrektor z największej rafinerii w kraju.

Praktyka z samorządów: długie zwroty, szybkie efekty

Głos z poziomu lokalnego należał m.in. do Jana Losenickiego, burmistrza Kadaně. – Wdrożyliśmy projekty EPC dla wszystkich naszych budynków publicznych. Zwrot z inwestycji nastąpi za 12 lat, ale oszczędności energii są odczuwalne od razu. Powstają farmy fotowoltaiczne, mówimy o reaktorach modułowych, mamy złoża litu. To wszystko realne szanse – zaznaczył.

W jego ocenie region może się stać „Doliną Litu” u podnóża Rudaw – miejscem, gdzie rozwój i ekologia będą szły w parze. – Mamy opinię obszaru przemysłowego i ubogiego. Teraz to może się zmienić – podkreślił.

Drugi panel: innowacje, uczelnie, lokalne know-how

W drugim panelu uwagę skupiono na praktycznych rozwiązaniach technologicznych i współpracy uczelni z przemysłem. Václav Zahradníček, wiceburmistrz Mostu, oraz Pavel Krystyník z Uniwersytetu Jana Evangelisty Purkyniego przedstawili konkretne przykłady: od projektów energetycznych po recykling odpadów z przemysłu tekstylnego.

– Współpraca uczelni i firm to dziś fundament. Mamy patenty, które mogą być komercyjnie wykorzystywane – na przykład przetwarzanie odpadowej wiskozy na dodatek do gleby – mówił Krystyník. Ważną informacją jest również 12-procentowy wzrost zainteresowania kierunkami technicznymi wśród studentów – co daje nadzieję na kadry przyszłości.

Wiceburmistrz Zahradníček dodał: – Już nie mówimy tylko o energetyce. W regionie pojawiają się nowe firmy, rośnie znaczenie danych, raportowania ESG, zrównoważonego budownictwa. To zmienia lokalny krajobraz gospodarczy.

„Nie jesteśmy klubem przekonanych”

Spotkanie w Moście miało również wymiar edukacyjny. Przedstawiciele Aliansu na rzecz Bezemisyjnej Przyszłości (czes. Aliance pro bezemisní budoucnost) odwiedzili lokalną szkołę średnią Educhem. – Zawsze podkreślamy, że nie jesteśmy klubem przekonanych. Jesteśmy platformą dialogu, także z tymi, którzy mają wątpliwości – mówiła Jana Morávková. – Właśnie dlatego przyjeżdżamy do takich miejsc jak Most. Tu zmiana nie jest abstrakcją, ale codziennością.

Przyszłość: od Mostu po Trzyniec

Alians planuje kolejne spotkania – m.in. w Mladej Boleslavi i Trzyńcu, gdzie rozmowy dotyczyć będą elektryfikacji przemysłu ciężkiego. – Chcemy, by każda debata była impulsem do konkretnych działań, a nie tylko wymianą opinii – zapowiadają organizatorzy.

Transformacja nie tylko klimatyczna – ale i społeczna

Wnioski z debaty są jednoznaczne: transformacja regionów postwęglowych to nie tylko kwestia emisji, ale szeroka zmiana społeczna i gospodarcza. Wymaga koordynacji działań rządu, firm, uczelni i samorządów. Przykład Mostu pokazuje, że to możliwe – jeśli tylko potraktuje się proces nie jako problem, ale jako szansę.

– Nie musimy być czeską Doliną Krzemową – mówił burmistrz Losenický – ale możemy być czeską Doliną Litu. I z tego powinniśmy być dumni.

O Aliansie na rzecz Bezemisyjnej Przyszłości

Alians na rzecz Bezemisyjnej Przyszłości (czes. Aliance pro bezemisní budoucnost) to czeska inicjatywa biznesowa powołana do życia w listopadzie 2023 roku, której celem jest wspieranie modernizacji gospodarki w kierunku neutralności klimatycznej. Powstanie Aliansu było odpowiedzią na rosnącą potrzebę stworzenia platformy dialogu między przemysłem, sektorem finansowym, samorządami i instytucjami eksperckimi – właśnie po to, by wspólnie wypracowywać konkretne, realne kroki w kierunku dekarbonizacji czeskiej gospodarki.

W skład Aliansu wchodzą kluczowe przedsiębiorstwa działające na terytorium Czech – od największych pracodawców w sektorze przemysłowym, przez banki i firmy konsultingowe, aż po organizacje pozarządowe i think-tanki specjalizujące się w transformacji energetycznej. Członkowie dzielą się swoim know-how, modelami finansowania inwestycji, dobrymi praktykami i doświadczeniami, a także współtworzą rekomendacje dla polityk publicznych, które mają umożliwić sprawne i opłacalne przejście do technologii neutralnych klimatycznie.

Alians wychodzi z założenia, że transformacja przemysłu i energetyki w Czechach już się rozpoczęła – i że może stać się szansą, a nie tylko wyzwaniem. Pod warunkiem jednak, że kraj dostosuje się do zachodzących dynamicznie zmian: zarówno tych technologicznych, jak i geopolitycznych czy legislacyjnych, w tym do rosnących wymogów klimatycznych UE i oczekiwań inwestorów.

Jak podkreślają członkowie inicjatywy, bezemisyjna przyszłość nie jest kwestią odległych dekad, ale konkretnych działań podejmowanych tu i teraz – zwłaszcza w regionach, które historycznie opierały się na przemyśle ciężkim, wydobyciu i energetyce węglowej.

Z kim współpracuje Alians?

Do grona głównych partnerów Aliansu należą m.in.: AON, ČEZ, Economia, Komerční banka, McKinsey & Company, Moneta Money Bank, onsemi, ORLEN Unipetrol, PwC Česká republika, Sigma, VISA i Wienerberger. Współpracują także: Alpha Czech, CRA (České Radiokomunikace), Česká podnikatelská pojišťovna, GasNet, Rezolv Energy i Škoda Auto.

Alians to nie tylko firmy – to także eksperci, miasta i NGO-sy

Członkostwo w Aliansie nie ogranicza się wyłącznie do dużych firm. W jego strukturach działają również: Stowarzyszenie na rzecz wykorzystania pomp ciepła, Apren – stowarzyszenie na rzecz zrównoważonej transformacji energetycznej, Związek Miast i Gmin Republiki Czeskiej oraz Związek Nowoczesnej Energetyki.

Alians współpracuje także z inicjatywami i think-tankami takimi jak: biochar.foundation, Climate and Sustainable Leaders Czech Republic, Instytut Innowacji Smart City, Společně udržitelně, Czech and Slovak Sustainability Summit oraz platforma biznesowa Změna k lepšímu.

Misja Aliansu? Stworzyć przestrzeń do rzeczowej debaty o przyszłości

Główną ambicją Aliansu jest tworzenie merytorycznej przestrzeni do rozmów o przyszłości czeskiej gospodarki. W odróżnieniu od wielu kampanii medialnych czy politycznych Alians stawia na dialog oparty na danych, analizach i doświadczeniu praktycznym – między sektorem publicznym a prywatnym, inwestorami a samorządami, przemysłem a start-upami technologicznymi.

W czasach, gdy dekarbonizacja staje się nie tylko wymogiem klimatycznym, ale też warunkiem konkurencyjności, działania takie jak te podejmowane przez Alians mogą okazać się kluczowe dla przyszłości Czech – i regionów, które wciąż szukają swojej tożsamości po epoce węgla.