Wielkanoc w Czechach: dlaczego środa jest Brzydka, czwartek Zielony, a piątek Wielki?
Wieniec wielkanocny na drzwiach, gałązki z wiosennymi pąkami w wazonach, ozdobione kolorowymi wydmuszkami, a na stole zające i baranki – tak Czesi przyozdabiają swoje domy przed Wielkanocą. A czy wiecie, dlaczego każdy dzień w Wielkim Tygodniu ma swoją nazwę, dlaczego jest Niebieski Poniedziałek i Zielony Czwartek?
Niebieski Poniedziałek i Szary Wtorek: czas wiosennych porządków
Nazwa Niebieski Poniedziałek pochodzi prawdopodobnie od koloru sukna używanego do dekoracji kościołów. Wielki Wtorek bywa nazywany Żółtym, kiedy świeci słońce, lub Szarym, kiedy pada i jest pochmurno. Nazwa Szary nawiązuje też podobno do pajęczyn, które przed świętami należało starannie wymieść z domu.
Brzydka Środa: dzień z uśmiechem od ucha do ucha
Brzydka Środa upamiętnia zdradę Judasza, czyli „brzydki” czyn. Dla chrześcijan rozpoczynają się trzy dni ścisłego postu, przygotowuje się pisanki. Ludzie tego dnia powinni uśmiechać się do siebie, aby smutek nie towarzyszył im w każdą środę przez cały rok. W Brzydką Środę tradycyjnie wymiatano sadze z komina, co symbolizowało wyganianie złych duchów. Tego dnia należało jeść „brzydkie” posiłki, czyli na przykład, porwane na kawałki placki ziemniaczane.
Zielony Czwartek: dzień, w którym wszystko dobrze się układa
Zielony Czwartek był uważany za dzień, w którym wszystko zakończy się dobrze. Tego dnia należało wykonać jakąś pracę w ogrodzie czy na polu, aby zapewnić sobie urodzaj przez cały rok. Warzywa, owoce i inne rośliny zasadzone w Zielony Czwartek wyrosną piękne i zdrowe.
W Zielony Czwartek każda porządna gospodyni rozpoczynała pracę przed wschodem słońca, zamiatała cały dom i wynosiła śmieci, żeby pchły nie zalegały w domu. Tego dnia należało spożywać dania w kolorze zielonym, jako symbol wiosny i zdrowia, na przykład młode pokrzywy, kapustę, szpinak, szczypiorek, sałatę czy świeże kiełki.
Wielki Piątek: zamiast dzwonów słychać kołatki
Przed czwartkową mszą dzwony kościelne biją ostatni raz zanim, zgodnie z legendą, odlecą do Rzymu. W Wielki Piątek w wielu czeskich wioskach zachował się zwyczaj chodzenia od domu do domu z drewnianymi kołatkami. Ich dźwięk ma nawoływać wiernych do kościoła, zamiast milczących w tym dniu dzwonów.
Biała Sobota i poniedziałkowa pomlázka
Wielka Sobota w Czechach nazywana jest Białą Sobotą – tego dnia malowano izby na biało i sprzątano. Do najpopularniejszych tradycji w Poniedziałek Wielkanocny należy tak zwana pomlázka, czyli symboliczne smaganie dziewcząt i kobiet po nogach rózgami z gałązek wierzbowych, które ma podobno zapewnić młodość i zdrowie przez cały rok. Pierwsze wzmianki o pomlázce pochodzą z XIV wieku, ale tradycja jest prawdopodobnie starsza i sięga czasów przedchrześcijańskich. Chłopcy i mężczyźni smagali swoje ukochane gałązkami wierzbowymi, aby długo zachowały zdrowie i młodość. Do dziś niekiedy pomlázki osiągają kilku metrów. Te oczywiście służą wyłącznie do dekoracji. Zwyczaj chodzenia od domu do domu z rózgą jest nadal pielęgnowany w wielu wioskach i miasteczkach, szczególnie na Morawach. W niektórych regionach Czech w Poniedziałek Wielkanocny panuje tradycja polewania wodą.
Wielkanocne przysmaki
Każda prawdziwa gospodyni przygotowuje na Wielkanoc smakowite wypieki, na przykład popularne baranki biszkoptowe, w polewie czekoladowej lub cukrowej, pierniczki, judasze czy mazance, których nazwa pochodzi od dawnego pieczywa wielkanocnego. Krojono je na kromki, maczano w winie i smarowano (mazano) miodem. Przepisy na mazance różniły się, w zależności od regionu i statusu materialnego gospodarzy. Zwykle przygotowywano je z ciasta drożdżowego, czasem dodawano migdały i rodzynki lub orzechy i suszone owoce. Wilgotności nadawały ciastu śmietana i twaróg.
Judasze wielkanocne, czyli ciastka drożdżowe, nacierane miodem, najczęściej w kształcie stryczka lub kręconego sznura, piecze się tradycyjnie wieczorem w Wielką Środę. Zgodnie z tradycją, ten kto zje judasza o świcie w Wielki Czwartek, przez cały rok będzie chroniony przed ludzką zdradą, ukąszeniem węża i użądleniem pszczoły.
W Wielki Piątek wszystkich chrześcijan obowiązuje post. W Czechach tradycyjną świąteczną rybą jest karp, kiedyś łowiony i sprzedawany z kadzi również w Wielkanoc, tak samo jak przed Bożym Narodzeniem. Popularny jest także pstrąg, a kto nie lubi ryb, wybiera prosty posiłek bezmięsny.
Na Wielkanoc, obok ciast, mazanców, judaszy, baranków wielkanocnych i innych słodkich przysmaków, na stole zwykle króluje rosół i pieczone mięso z młodych zwierząt, na przykład jagnięcina lub cielęcina.
